Otwarte dane badawcze

29.02.2024

Platforma Otwartej Nauki – Materiały o danych badawczych

Narodowe Centrum Nauki wprowadziło wymóg sporządzania Planu Zarządzania Danymi badawczymi (PZD) przy składaniu wniosków grantowych do niektórych programów.

„Rada NCN w porozumieniu z dyrekcją Centrum, w związku z planowanym wprowadzeniem przez NCN polityki otwartego dostępu do danych wytworzonych lub wykorzystywanych w ramach realizacji projektów finansowanych przez NCN, zdecydowała się na wprowadzenie w konkursach MAESTRO i SONATA BIS po raz pierwszy obowiązku załączania do wniosków informacji dotyczących planu zarządzania danymi powstałymi lub wykorzystanymi w trakcie realizacji projektu badawczego. Plan zarządzania danymi będzie oceniany przez Zespół Ekspertów, zarówno na etapie oceny wniosku, jak i raportu końcowego z realizacji projektu badawczego.” – informacja z kwietnia 2019 roku, patrz strona NCN.

Otwarte dane badawcze (Open Research Data) to dane, uzyskane w procesie badawczym i użyte w pracy naukowej, do których każdy ma bezpłatny dostęp. Można je ponownie wykorzystywać, modyfikować i udostępniać z poszanowaniem prawa.

Otwieranie danych pozwala innym naukowcom powtórzyć badania lub je zweryfikować albo dowieść, że dane są prawdziwe.
Otwarte dane są gromadzone i udostępniane w repozytoriach danych badawczych.
Nie wszystkie zbiory danych mogą posiadać otwarty charakter, w szczególności dotyczy to danych osobowych, komercjalizacji wyników badań oraz bezpieczeństwa narodowego.
Informacja o istnieniu danych zawsze powinna być publicznie dostępna, co pozwala uniknąć duplikacji badań.

Dane badawcze (Research Data) to zarejestrowane materiały o charakterze faktograficznym (w postaci liczbowej, tekstowej, graficznej czy dźwiękowej), powszechnie uznawane przez społeczność naukową za niezbędne do oceny wyników badań naukowych. Dane badawcze to zarówno surowe dane, czyli takie, które uzyskano bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego oraz takie dane, które poddane zostały obróbce.
Dane badawcze to: dane liczbowe, dokumenty tekstowe, notatki, kwestionariusze, nagrania audio i wideo, fotografie, oprogramowanie, wyniki symulacji komputerowych, protokoły laboratoryjne, opisy metodologiczne itp.

FAIR Data to dane badawcze, które zostały opisane, przechowywane i publikowane zgodnie z międzynarodowym standardem. Zasady FAIR Data służą jako wytyczne dla umożliwienia ponownego wykorzystania danych naukowych w wyraźnie opisanych warunkach zarówno przez ludzi, jak i przez maszyny. Dane, które ze względu na ochronę prywatności nie mogą zostać opublikowane całkowicie, mogą spełniać wszystkie zasady FAIR.

FAIR jest akronimem od:

Findable – łatwo znajdowane i wyszukiwane.

Accessible – dostępne dla wszystkich.

Interoperable – interoperacyjne, tak aby można było je połączyć z innymi danymi.

Reusable – wielokrotnego użytku.

Więcej o FAIR Data: Inicjatywa FAIRdata

Udostępnianie danych badawczych ( innym osobom i instytucjom) staje się coraz istotniejszym elementem krajobrazu nauki w Polsce i na świecie.

Wpływ na to mają:

• NAUKOWCY – którzy sami coraz częściej decydują się na udostępnianie swoich danych;
• REDAKCJE CZASOPISM NAUKOWYCH – które wymagają od autorów udostępniania danych,                                                                                                                                                pozwalających na weryfikację twierdzeń zawartych w danej publikacji;
• INSTYTUCJE FINANSUJĄCE – które coraz częściej zobowiązują publikujących do udostępniania danych badawczych                                                                                                 (staje się to elementem umów grantowych z beneficjentami);

Dzięki temu:

• NAUKOWCY – zwiększają szanse na cytowanie swoich publikacji i zbiorów danych;
• CZASOPISMA – mają lepszą renomę i wyższą jakość ukazujących się w nich artykułów;
• INSTYTUCJE FINANSUJĄCE – dbają o racjonalność wydatkowania środków publicznych;

“Jak korzystać z zasobów w repozytoriach danych” i “Prawne aspekty otwierania danych badawczych – przewodnik” znajdą Państwo na stronie Platformy Otwartej Nauki. Materiały są dostępne na licencji CC-BY 4.0.

Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia PLANU ZARZĄDZANIA DANYMI w projekcie badawczym

Plan Zarządzania Danymi (Data Management Plan – DMP) określa w jaki sposób dane badawcze mają być zarządzane podczas projektu badawczego, jak i po jego zakończeniu.
Instytucje i programy finansujące badania naukowe coraz częściej wymagają od naukowców przedstawienia DMP na etapie składania i oceny wniosków grantowych (np. Horyzont 2020). Plan zarządzania danymi powinien zawierać informacje:

• jakie dane zostaną wytworzone lub zebrane (format i typ plików, liczba danych),
• jak zostaną uporządkowane i opisane (metodologia, standardy, metadane),
• kwestie etyczne i prawne (własność intelektualna, prawa autorskie, dane niejawne),
• w jaki sposób dane zostaną udostępnione (jak, kiedy, komu),
• które dane będą przechowywane długoterminowo (kwestia sposobu przechowywania i ochrony danych).

Polecane strony:
DMPTool – narzędzie online służące tworzeniu planów zarządzania danymi; zawiera przykłady takich planów.
DMPonline – kreator planów zarządzania danymi badawczymi.

Wyszukiwarka re3data.org (Registry of Research Data Repositories) to globalny rejestr repozytoriów danych badawczych ze wszystkich dyscyplin akademickich. Jest to darmowe narzędzie,  które oferuje naukowcom, organizacjom finansującym badania, bibliotekom i wydawcom przegląd repozytoriów danych badawczych. Umożliwia wyszukiwanie repozytoriów według dziedziny wiedzy, kraju oraz typu danych badawczych.

Centrum Otwartej Nauki Repozytorium zawiera publikacje polskich naukowców w otwartym dostępie. Zapraszamy do zarejestrowania się i dodawania publikacji oraz korzystania z zasobów repozytorium. Repozytorium Centrum Otwartej Nauki jest adresowane do całego polskiego środowiska naukowego. W repozytorium są udostępniane różnego rodzaju materiały naukowe, takie jak artykuły, książki, materiały konferencyjne, raporty czy rozprawy doktorskie. Dostęp do wszystkich materiałów zgromadzonych w repozytorium jest otwarty. Repozytorium jest zgodne z opracowanym przez Open Archive Initiative (OAI) protokołem pobierania metadanych, dzięki czemu dokumenty w nim udostępnione są łatwe do odnalezienia poprzez serwisy gromadzące informacje o zasobach naukowych w formie cyfrowej. Repozytorium jest oparte o oprogramowanie DSpace, dostosowane do lokalnych potrzeb przez programistów z Centrum Otwartej Nauki.